Soundtrack van een staatsgreep

Soms komt alles samen: een fascinerend onderwerp, een meesterlijke artistieke vertaling en lessen die blijven hangen. "Soundtrack to a Coup d’Etat" is zo'n documentaire, niet voor niets voor een Oscar genomineerd.

De film verweeft de dekolonisatie van Afrika met jazz. In het centrum: Congo, de schatkamer van de wereld. België, de VS, de VN—iedereen zat erbovenop. De Koude Oorlog op zijn heetst, terwijl de wereld zich probeerde te ontworstelen aan koloniale ketenen.

De Grote verschuiving

Het is 1960. De dekolonisatie in volle gang. Nikita Chroesjtsjov slaat met zijn schoen op de VN-tafel. De Suezcrisis schudt de wereldorde op. Leiders als Nehru, Nasser en Soekarno vormen de Beweging van Niet-Gebonden Landen. 16 nieuwe Afrikaanse landen treden toe tot de VN. Zelfs een Verenigde Staten van Afrika wordt geopperd. Maar terwijl Ghana en Guinee de eerste stappen daartoe zetten, worden in de VS zwarten nog gelyncht.

Congo stond centraal. Niet alleen vanwege zijn immense natuurlijke rijkdommen—waaronder het uranium dat de atoombommen op Japan mogelijk maakte—maar ook omdat het een strategisch pion was in de geopolitieke strijd.

"Als Afrika een revolver is, dan is Congo de trekker."

Drie dagen voor de onafhankelijkheid privatiseert België haastig de Congolese mijnen. Zo blijft de Belgische invloed overeind. De rijke provincie Katanga wordt aangemoedigd zich af te splitsen, onder bescherming van 20.000 Belgische troepen. Een staatsgreep in slow motion.

Dan wordt Patrice Lumumba, de eerste Congolese premier, binnen enkele maanden uit de weg geruimd. De CIA en de Belgen spannen samen. Eisenhower zelf zou opdracht hebben gegeven. Zijn lichaam? Mogelijk opgelost in zwavelzuur.

België gaf in 2002 toe dat het "onmiskenbare verantwoordelijkheid" droeg voor de moord, maar volledig schuld bekennen? Dat niet. Tot op de dag van vandaag loopt er een onderzoek in België naar de betrokkenen.

Jazz als geopolitiek wapen

En dan het bizarre: terwijl België en de VS achter de schermen een staatsgreep plannen, sturen ze jazzmuzikanten naar Afrika. Niet de minsten: Louis Armstrong, Nina Simone, Dizzy Gillespie. Culturele ambassadeurs van de 'vrije wereld'. Alleen wisten ze niet dat ze een CIA-missie dienden. Jazz moest de harten van Afrikanen winnen en het Amerikaanse imago oppoetsen.

Terwijl Lumumba werd afgevoerd naar zijn executie, speelde Armstrong trompet op een propaganda-tournee. Hij kreeg argwaan. Overwoog zijn paspoort in te leveren en naar Ghana te verhuizen. Malcolm X zag het ook en probeerde de VN wakker te schudden: de strijd van Afro-Amerikanen was dezelfde als die van Afrikaanse naties.

Een pijnlijk voorbeeld: de Amerikanen ontvangen Lumumba in een gastenhuis van het Witte Huis. De Belgische SG van de NAVO dreigt op te stappen. Waarom? “Een zwarte kan toch niet in hetzelfde bed slapen als koning Leopold II?”

De geschiedenis herhaalt zich

Vandaag de dag is er weinig veranderd. Congo’s grondstoffen zijn nog steeds een speelbal. Niet meer Amerika of België, maar Rwanda heeft nu de touwtjes in handen. Kobalt is het nieuwe uranium. Onze iPhones en Tesla’s draaien op Congolees bloed.

De geschiedenis herhaalt zich. Alleen de gezichten veranderen.

Wat een verhaal, wat een muziek, wat een documentaire.